Trong khi Elon Musk nhắm đến việc cắt giảm 1 nghìn tỷ USD chi tiêu của chính phủ Mỹ trong năm nay, Trung Quốc lại đối mặt với vấn đề ngược lại: Khó khăn trong việc chi tiêu đủ để thúc đẩy nền kinh tế.

Theo tính toán của Bloomberg dựa trên số liệu chính thức, trong sáu năm qua, tổng chi tiêu của hai ngân sách chính của chính phủ Trung Quốc đều không đạt kế hoạch đề ra ít nhất 1.4% mỗi năm. Nguyên nhân chủ yếu là do chính quyền gặp khó khăn trong việc tạo nguồn thu và tìm các dự án đầu tư khả thi có lợi nhuận tốt.

Dù Trung Quốc có hệ thống chính trị đơn đảng, các chính sách vẫn gặp trở ngại khi thực thi do quan chức địa phương không tuân theo chỉ đạo từ Bắc Kinh. Một số địa phương lo ngại về cách họ sẽ bị đánh giá dựa trên hiệu quả đầu tư, theo phân tích của Morgan Stanley. Ngoài ra, chiến dịch chống tham nhũng rộng khắp của Chủ tịch Tập Cận Bình cũng có thể là yếu tố kìm hãm.

Với việc cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng thuế đối với Trung Quốc, việc đạt được mục tiêu chi tiêu càng trở nên quan trọng. Chính phủ trung ương thể hiện quyết tâm giải quyết vấn đề khi Thủ tướng Lý Cường tuần trước tuyên bố sẽ trao thêm quyền tự quyết cho các thành phố trong việc sử dụng nguồn vốn hỗ trợ thị trường bất động sản – lĩnh vực đang là lực cản lớn nhất đối với tăng trưởng nội địa. Bắc Kinh cũng nới lỏng quy định về cách sử dụng vốn từ phát hành trái phiếu địa phương.

Ding Shuang, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực Trung Quốc Đại Lục và Bắc Á tại Standard Chartered, cho rằng chính phủ Trung Quốc đã chi tiêu thấp hơn dự toán khoảng 1% GDP trong năm 2023 và 2024, nhưng có thể giảm một nửa mức chênh lệch này trong năm nay. “Chính quyền cần bù đắp khoảng trống do sự suy giảm của thị trường nhà ở,” ông nhấn mạnh.

Tại kỳ họp thường niên của Đại hội Đại biểu Nhân dân Toàn quốc, chính phủ Trung Quốc đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế đầy tham vọng khoảng 5% trong năm nay, đồng thời cam kết mức thâm hụt ngân sách kỷ lục 5.66 nghìn tỷ nhân dân tệ (780 tỷ USD), tương đương khoảng 4% GDP.

Theo Bloomberg Economics, việc thực hiện hiệu quả kế hoạch tài khóa năm 2025 sẽ là yếu tố then chốt để hỗ trợ tâm lý thị trường và tăng trưởng. Năm ngoái, các chính quyền địa phương, do gặp áp lực tài chính, đã triển khai kích thích kinh tế chậm, gây ảnh hưởng đáng kể đến nền kinh tế. Nếu kịch bản này lặp lại, niềm tin thị trường và đà phục hồi sẽ bị đe dọa.

Giải cứu bất động sản: Trọng tâm của chính sách

Tại kỳ họp, các nhà chức trách đã công bố những biện pháp nhằm thúc đẩy chi tiêu địa phương, đặc biệt trong lĩnh vực bất động sản. Giải pháp nằm ở việc điều chỉnh kế hoạch đã công bố từ tháng 10, cho phép chính quyền cấp tỉnh sử dụng trái phiếu đặc biệt để mua nhà tồn kho và đất chưa phát triển.

Chương trình này nhằm giúp các nhà phát triển có đủ tiền trả nợ, hoàn thành các dự án dang dở và thậm chí cân nhắc đầu tư trở lại. Với các hộ gia đình bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng nhà đất, thị trường phục hồi có thể giảm bớt áp lực tài chính và khuyến khích mua nhà mới.

Một số biện pháp được đưa ra để thúc đẩy chương trình này bao gồm:

• Thủ tướng Lý Cường khẳng định mua đất và nhà tồn kho sẽ là một trong những mục tiêu chính của trái phiếu đặc biệt địa phương năm nay, bên cạnh đầu tư cơ sở hạ tầng và thanh toán nợ.
• Chính quyền thành phố sẽ có quyền quyết định loại hình đơn vị mua bất động sản tồn kho, giá cả và mục đích sử dụng.
• Nguồn cung đất mới cho các dự án bất động sản sẽ được kiểm soát chặt chẽ để duy trì giá đất. Bộ Tài nguyên Thiên nhiên nhấn mạnh rằng sử dụng trái phiếu đặc biệt để mua đất chưa phát triển là “biện pháp chủ chốt” giúp cải thiện dòng tiền cho chính quyền địa phương.
• Xem xét bỏ mức giá trần đối với các giao dịch mua nhà tồn kho của chính quyền địa phương.

Theo Bruce Pang, phó giáo sư tại Trường Kinh doanh Đại học Trung văn Hồng Kông, việc nới lỏng các hạn chế này là nỗ lực của chính phủ nhằm đảm bảo mức chi tiêu ngân sách tăng lên và đạt hiệu quả cao hơn.

Cảnh báo về rủi ro

Việc vực dậy thị trường bất động sản cũng rất quan trọng để củng cố nguồn thu công, bởi doanh thu từ bán đất chiếm gần 80% ngân sách quỹ chính phủ địa phương – quỹ tài chính lớn thứ hai trong bốn quỹ tài khóa của Trung Quốc.

Robin Xing, chuyên gia kinh tế trưởng Trung Quốc tại Morgan Stanley, nhận định rằng các biện pháp kích thích từ khi Bắc Kinh thay đổi chính sách vào cuối tháng 9 chỉ là “bước đầu tiên nhằm phá vỡ tư duy cũ,” nhưng vẫn chưa đủ mạnh. Ông cho rằng chính phủ đang áp dụng cách tiếp cận thử nghiệm và điều chỉnh dần.

Vấn đề chính của các quan chức địa phương không chỉ nằm ở việc bỏ mức giá trần, mà là cách họ sẽ bị đánh giá nếu khoản đầu tư không mang lại đủ lợi nhuận để bù đắp chi phí và lãi vay.

“Chúng tôi vẫn thận trọng về số lượng căn hộ tồn kho mà chính quyền địa phương sẽ mua trong năm nay,” Xing nói với Bloomberg. “Chính phủ trung ương cần làm rõ rằng chương trình này nhằm cung cấp nhà ở giá rẻ như một phần của mạng lưới an sinh xã hội,” để giảm bớt áp lực trách nhiệm cho quan chức địa phương.

Với mức chi tiêu thực tế năm ngoái thấp hơn mục tiêu gần 2 nghìn tỷ nhân dân tệ, Trung Quốc không thể để tình trạng này tái diễn trong năm 2025 nếu muốn đạt được mục tiêu tăng trưởng.

“Nếu chi tiêu tài khóa tiếp tục không đạt kế hoạch, sẽ rất khó để đạt mục tiêu tăng trưởng 5%,” Le Xia, chuyên gia kinh tế trưởng khu vực châu Á tại BBVA Hồng Kông, cảnh báo. “Điều này có thể buộc chính phủ phải bổ sung thêm các biện pháp kích thích để đảm bảo đạt được mục tiêu kinh tế.”