Mới đây, khi Tổng thống Donald Trump đưa ra những lời chỉ trích gay gắt nhằm vào Chủ tịch Fed Jay Powell, thị trường đã ngay lập tức ghi nhận làn sóng biến động mạnh: cổ phiếu sụt giảm, đồng USD mất giá, lợi suất trái phiếu ngắn hạn giảm sút, trong khi lợi suất dài hạn tăng vọt, chỉ số biến động ngầm leo thang và giá vàng tăng đột biến - một bức tranh thị trường đầy ảm đạm.

Những lời chỉ trích này xuất hiện ngay sau khi Kevin Hassett, cố vấn kinh tế của Nhà Trắng, đã công khai tuyên bố chính quyền sẽ "tiếp tục nghiên cứu" phương án loại bỏ người đứng đầu Fed. Dù vậy, phân tích sâu hơn cho thấy khả năng Trump thực sự sa thải Powell chỉ vào khoảng 10% - một xác suất khá thấp khi đặt trong bối cảnh chính trị và kinh tế hiện tại.

Lý do chính đằng sau dự đoán này là việc loại bỏ Powell sẽ đi ngược lại lợi ích chính trị và kinh tế cốt lõi của bản thân Trump. Những gì thị trường trải qua sau phát ngôn của Trump chỉ là "món khai vị nhẹ" so với cơn địa chấn tài chính có thể xảy ra nếu Powell thực sự bị buộc phải rời ghế trước khi kết thúc nhiệm kỳ vào tháng 5 năm tới. Tác động dây chuyền sẽ diễn ra theo hai làn sóng: làn sóng đầu tiên là cú sốc thị trường tức thời, và làn sóng thứ hai là những hệ quả kinh tế trung và dài hạn.

Cả hai làn sóng này đều có thể đủ sức mạnh để làm cạn kiệt vốn chính trị mà chính quyền Trump cần để thúc đẩy các dự luật quan trọng trước cuộc bầu cử giữa kỳ sắp tới. Nghiêm trọng hơn, nó có thể khiến đảng Cộng hòa mất quyền kiểm soát một hoặc cả hai viện Quốc hội. Những tiếng nói bất đồng về chính sách kinh tế của Trump đã bắt đầu xuất hiện ngay trong chính đảng Cộng hòa, cho thấy tổng thống không có nhiều dư địa để mạo hiểm với những quyết định có tính bước ngoặt như vậy.

Một khía cạnh đáng chú ý khác là nếu Trump công bố người kế nhiệm Powell và để người này bắt đầu đưa ra những tuyên bố chính sách trước khi chính thức nhậm chức, tác động lên thị trường có thể còn tiêu cực hơn cả việc sa thải trực tiếp vị chủ tịch đương nhiệm. Đây sẽ là kịch bản "cá chết trước khi nước sôi" đối với niềm tin thị trường vào tính độc lập của Fed.

Phân tích cặn kẽ hơn về phương trình lợi ích-rủi ro trong tình huống này càng khiến kịch bản sa thải Powell trở nên khó xảy ra. Việc phá vỡ tính độc lập của Fed sẽ tạo ra hai hệ quả chính: một là cú sốc thị trường nghiêm trọng, hai là những thay đổi trong chính sách tiền tệ. Cú sốc thị trường sẽ biểu hiện qua việc định giá cổ phiếu sụt giảm dài hạn và phí rủi ro kỳ hạn trái phiếu tăng cao - nghĩa là giá cổ phiếu và trái phiếu sẽ giảm sâu nếu các yếu tố khác không đổi. Nguyên nhân sâu xa là do biến động dự kiến của lạm phát và lãi suất sẽ leo thang, hoàn toàn độc lập với những chính sách cụ thể mà vị chủ tịch mới có thể đưa ra.

Dù vị chủ tịch Fed do Trump lựa chọn gần như chắc chắn sẽ ủng hộ việc cắt giảm lãi suất - điều mà trong một số trường hợp có thể là hợp lý - nhưng cái giá phải trả cho chính sách tiền tệ "thuận lòng tổng thống" này sẽ là một cú sốc thị trường đủ mạnh để kích hoạt suy thoái kinh tế. Lúc đó, những lợi ích từ lãi suất thấp sẽ hoàn toàn bị lu mờ trước các hệ quả tiêu cực của suy thoái.

Nếu tình huống xấu hơn xảy ra, và việc cắt giảm lãi suất hóa ra là quyết định sai lầm về mặt chính sách, lạm phát có thể trở lại mạnh mẽ, buộc Fed trong tương lai phải đẩy lãi suất lên cao hơn nhiều so với kịch bản không can thiệp, đồng thời không giảm thiểu được đáng kể các rủi ro suy thoái. Thêm vào đó, Trump sẽ mất đi một "vật tế thần" quan trọng nếu nền kinh tế tiếp tục suy yếu. Với một chủ tịch Fed theo ý mình, Trump sẽ phải gánh toàn bộ trách nhiệm cho mọi biến động kinh tế tiêu cực.

Đặt tất cả những yếu tố này lên bàn cân, câu hỏi đặt ra là: Liệu việc được chọn chủ tịch Fed sớm hơn một năm so với lịch trình thông thường có xứng đáng với những rủi ro khổng lồ kể trên? Phân tích lý tính cho thấy câu trả lời là không, và Trump có lẽ sẽ đi đến kết luận tương tự.

Một điểm cần lưu ý là mặc dù việc chấm dứt tính độc lập của Fed thường được dự đoán sẽ khiến giá trái phiếu giảm (với giả định các yếu tố khác không đổi), nhưng trong thực tế, các yếu tố khác hiếm khi giữ nguyên. Nếu cú sốc thị trường đủ nghiêm trọng, thị trường trái phiếu có thể "nhìn xuyên" qua các rủi ro lạm phát ngắn hạn và tập trung vào nguy cơ suy thoái dài hạn, khiến giá trái phiếu có thể tăng ngay lập tức do dòng tiền tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn.

Dù dự đoán trên được đưa ra với mức độ tự tin nhất định, quan điểm của giới phân tích Phố Wall về vấn đề này lại hết sức đa dạng. Một giám đốc đầu tư tại một công ty quản lý tài sản hàng đầu nhận định rằng khả năng Trump buộc Powell từ chức là "cực kỳ thấp", bởi điều này "chắc chắn sẽ gây ra làn sóng vốn chạy khỏi Mỹ". Ông cũng nhấn mạnh rằng mặc dù Trump có thể tiếp tục phàn nàn về Powell, nhưng thị trường sẽ phản ứng chủ yếu dựa trên tâm lý lo ngại hơn là thực tế.

Đồng tình với quan điểm trên, một chiến lược gia Phố Wall cho rằng xác suất Powell bị sa thải "gần như bằng không". Ông dẫn chứng việc John Kennedy - thành viên Cộng hòa cấp cao trong Ủy ban Ngân hàng Thượng viện - đã công khai ủng hộ Powell và tính độc lập của Fed trong cuối tuần qua, cho thấy đảng Cộng hòa hoàn toàn nhận thức được rằng việc sa thải Powell sẽ giáng một đòn nghiêm trọng vào thị trường trái phiếu kho bạc và đồng đô la Mỹ.

Ngược lại, một giám đốc điều hành cấp cao tại một quỹ đầu tư định lượng lớn lại đánh giá tỷ lệ này ở mức 50/50, đồng thời cho rằng dù Powell có bị sa thải hay không, Trump đều có thể xoay xở để thu lợi về mặt chính trị. "Nếu có thị trường gấu hoặc suy thoái, ông ấy có thể đổ lỗi cho Biden và Powell. Nếu kinh tế vẫn ổn định, ông ấy có thể nhận công," vị giám đốc này lập luận. Ông cũng nhận định rằng thị trường đã phản ứng nhiều hơn đối với những đồn đoán về việc sa thải so với phản ứng thực tế nếu điều đó xảy ra, và nhân vật then chốt trong tình huống này sẽ là người kế nhiệm Powell - với John Williams, chủ tịch Fed New York, là ứng viên tạm thời khả dĩ nhất.

Quan điểm mạnh mẽ hơn đến từ một giám đốc đầu tư quản lý tài sản khác, người tin rằng xác suất Powell bị sa thải cao hơn 50%. Ông nhấn mạnh rằng Trump "đã chứng tỏ ông ấy không mấy quan tâm đến những chuẩn mực thông thường và hoàn toàn bị thúc đẩy bởi động cơ trả đũa". Theo vị chuyên gia này, dù kịch bản nào xảy ra, một số thiệt hại đã hiện hữu. Áp lực lên đồng đô la, lãi suất và dòng vốn chảy ra khỏi Mỹ sẽ tiếp tục gia tăng, khi nhà đầu tư nước ngoài ngày càng mất niềm tin vào ba trụ cột của đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Mỹ: pháp quyền, ổn định chính trị/cơ cấu, và một hệ thống đáng tin cậy để giải quyết tranh chấp.

Nhìn chung, dù còn nhiều bất định, phần lớn các phân tích đều cho thấy Trump sẽ nhận ra những rủi ro quá lớn của việc sa thải Powell trước kỳ hạn. Thị trường cá cược hiện đặt xác suất Powell rời nhiệm sở trước cuối năm ở mức 26% - một con số mà theo nhiều chuyên gia vẫn còn quá cao so với thực tế chính trị và kinh tế hiện tại.