Trong bối cảnh thương mại toàn cầu hiện đại, một nghịch lý thú vị đã xuất hiện về vai trò của thuế quan. Trong nhiều thập kỷ qua, giới chuyên gia và học giả đã thống nhất quan điểm rằng thời đại của thuế quan như một công cụ chính sách thương mại chủ đạo đã qua đi. Họ chỉ ra rằng các rào cản thương mại đương đại phần lớn đến từ những quy định kỹ thuật phức tạp và các biện pháp phi thuế quan. Xu hướng chung trên toàn cầu cho thấy mức thuế đã và đang giảm đáng kể, phản ánh sự dịch chuyển về phía tự do hóa thương mại.

Tuy nhiên, sự xuất hiện của Donald Trump, với biệt danh tự phong "người đàn ông thuế quan", đã đảo ngược hoàn toàn xu hướng này. Trump đã đưa chính sách thương mại Hoa Kỳ quay trở lại với cách tiếp cận đơn giản nhưng đối đầu thông qua việc sử dụng thuế quan. Điều đáng chú ý là ông còn bày tỏ tình cảm đặc biệt với thuật ngữ này, tuyên bố "thuế quan" là "từ đẹp nhất trong tiếng Anh" - thậm chí còn đẹp hơn cả từ "tình yêu".

Một khía cạnh thú vị ít được biết đến là nguồn gốc lịch sử phong phú của từ "thuế quan". Thuật ngữ này có nguồn gốc từ các thương nhân Ả Rập, ban đầu dùng để chỉ bảng thông báo hoặc danh mục hàng hóa. Qua thời gian, từ này được chuyển hóa qua nhiều nền văn hóa khác nhau như Ba Tư, Thổ Nhĩ Kỳ, Ý và Pháp. Sự phát triển này phản ánh sinh động bức tranh giao thương sôi động của khu vực Địa Trung Hải trong thời kỳ Trung Cổ.

Đối với Trump, thương mại quốc tế là một sân chơi bất công, nơi các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, “đánh cắp” lợi thế kinh tế từ Hoa Kỳ. Trong logic này, ông xem thuế quan như một công cụ mạnh mẽ để điều chỉnh những bất công này. Tuy nhiên, quan điểm này bộc lộ một sự hiểu lầm cơ bản về cách thức hoạt động của thuế quan. Thực tế cho thấy, thuế quan không phải là chi phí mà các công ty nước ngoài phải gánh chịu như Trump nghĩ, mà là khoản thuế mà các nhà nhập khẩu Mỹ phải nộp trực tiếp cho chính phủ. Những chi phí này thường được chuyển sang người tiêu dùng Mỹ dưới hình thức giá cả cao hơn. Điều này đã được chứng minh qua nhiệm kỳ đầu tiên của Trump, cho thấy gánh nặng thuế quan cuối cùng chủ yếu rơi vào vai các doanh nghiệp và người tiêu dùng Mỹ.

Tuy nhiên, trong mắt Trump, thuế quan không chỉ đơn thuần là một công cụ kinh tế. Ông coi chúng như một vũ khí đa năng, vừa để giảm thâm hụt thương mại, vừa để tăng nguồn thu ngân sách, đồng thời là đòn bẩy trong các cuộc đàm phán địa chính trị. Một ví dụ điển hình là lời đe dọa áp thuế 25% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Canada và Mexico. Mục tiêu của ông là buộc hai quốc gia này phải hành động mạnh mẽ hơn trong việc ngăn chặn nhập cư bất hợp pháp và kiểm soát nạn buôn bán fentanyl — một loại ma túy tổng hợp nguy hiểm. Trước sức ép này, các nhà lãnh đạo Canada và Mexico đã phải nhanh chóng thể hiện rằng họ đang xử lý vấn đề.

Hầu hết các nhà kinh tế học đều phản đối thuế quan, coi đây là công cụ gây méo mó thị trường, làm giảm hiệu quả kinh tế và tăng chi phí cho doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng. Trong nhiều năm qua, các chính phủ trên thế giới đã dần từ bỏ việc sử dụng thuế quan trên quy mô lớn, chuyển hướng sang các hiệp định thương mại tự do và các biện pháp phi thuế quan để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, Trump đã đưa thuế quan quay trở lại như một trụ cột trong chính sách thương mại Hoa Kỳ, bất chấp những lo ngại về tính phù hợp trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện đại.

Sự trở lại của thuế quan như một công cụ chủ đạo trong chính sách thương mại đã làm dấy lên nhiều tranh luận và băn khoăn trong cộng đồng quốc tế. Đặc biệt thú vị là cách Trump áp dụng một công cụ được xem là lỗi thời vào bối cảnh thương mại hiện đại phức tạp. Chiến lược này được ví von một cách sắc sảo là phương pháp "blunderbuss" - ám chỉ việc sử dụng một loại súng cổ trong một cuộc chiến hiện đại - phản ánh đúng bản chất đơn giản nhưng thiếu tinh tế của cách tiếp cận này.

Trong bốn năm tới, thị trường sẽ có cơ hội quan sát và đánh giá tính hiệu quả của chiến lược thương mại này. Đây sẽ là một thử nghiệm đầy thách thức, không chỉ đối với Trump mà còn với tất cả những người ủng hộ việc sử dụng thuế quan như một công cụ chính sách thương mại trong thế kỷ 21. Câu hỏi then chốt đặt ra là liệu cách tiếp cận này có thực sự mang lại những kết quả tích cực như kỳ vọng, hay ngược lại, sẽ chỉ làm trầm trọng thêm tình trạng bất ổn trong nền kinh tế toàn cầu.