Chỉ trong vài tháng, ông đã nâng mức thuế trung bình đối với hàng nhập khẩu của Mỹ lên gấp đôi so với toàn bộ nhiệm kỳ đầu tiên. Nhưng tác động lớn nhất không chỉ nằm ở con số thuế, mà ở sự bất ổn mà nó tạo ra: doanh nghiệp Mỹ không thể dự đoán tương lai, người tiêu dùng lo ngại lạm phát, còn các đối tác thương mại thì lúng túng tìm cách đối phó.

Sau ngày 2/4 – thời điểm ông Trump gọi là “Ngày Giải phóng” – Mỹ dự kiến áp thêm hàng loạt mức thuế mới, trong đó có thuế 25% đối với ô tô nhập khẩu và cơ chế thuế “có đi có lại” nhằm phản ứng với chính sách thương mại và thuế của từng quốc gia. Liệu kế hoạch này có thay đổi hay không? Không ai có thể chắc chắn, bởi Trump có toàn quyền quyết định theo ý thích nhờ sử dụng các điều khoản khẩn cấp trong luật thương mại.

Sự linh hoạt này có thể mang lại lợi thế chính trị cho Trump, nhưng nó đẩy nền kinh tế vào trạng thái hỗn loạn. Doanh nghiệp không thể lên kế hoạch dài hạn khi chiến lược thương mại của chính quyền thay đổi chóng mặt. Người tiêu dùng Mỹ cũng không yên tâm khi chi phí hàng hóa có thể tăng đột biến. Thị trường tài chính liên tục biến động trước những đòn thuế bất ngờ, còn các nước đối tác thì đứng giữa hai lựa chọn: chấp nhận nhượng bộ hoặc leo thang trả đũa.

Trong hai nhiệm kỳ của Trump, chính sách thuế quan liên tục thay đổi. Ông đã hai lần công bố mức thuế nặng với Canada và Mexico nhưng sau đó lại hoãn phần lớn. Một mức thuế 10% với Trung Quốc nhanh chóng bị tăng lên 20%. Các ngành công nghiệp từ nhôm, thép đến chip bán dẫn, dược phẩm, gỗ và thậm chí cả kim loại đồng đều trở thành mục tiêu. Giá đồng tăng vọt trong những tuần qua do thị trường lo ngại nó sẽ là nạn nhân tiếp theo của cuộc chiến thuế quan.

Không chỉ nhắm vào hàng hóa, Trump còn đe dọa áp thuế đối với các quốc gia mua dầu từ Venezuela, một biện pháp được gọi là thuế "thứ cấp" (secondary tariffs) – tức là trừng phạt cả đối tác thương mại của nước bị nhắm đến. Nếu được thực thi, đây sẽ là một cú sốc lớn đối với thị trường năng lượng toàn cầu.

Với cách tiếp cận này, chính quyền Trump đang biến thuế quan thành một công cụ ngoại giao và thương lượng quyền lực, hơn là một chính sách kinh tế có kế hoạch bài bản. Các lý do mà ông đưa ra cũng rất đa dạng, từ kiểm soát biên giới, chống buôn lậu, chênh lệch thuế VAT, thâm hụt thương mại, cho đến các yếu tố phi kinh tế như TikTok hay tham vọng lãnh thổ.

Với các doanh nghiệp Mỹ, tình hình trở nên vô cùng khó lường. Khi đối diện với Trump, họ tìm cách làm hài lòng ông bằng các cam kết đầu tư trong nước. Nhưng khi báo cáo với cổ đông, họ lại đưa ra cảnh báo về môi trường kinh doanh bất ổn. Các khảo sát cho thấy sự sụt giảm đáng kể trong kế hoạch đầu tư vốn của doanh nghiệp Mỹ – dấu hiệu cho thấy họ đang trì hoãn quyết định mở rộng sản xuất vì lo ngại những thay đổi đột ngột trong chính sách.

Nhà Trắng khẳng định rằng các mức thuế mới, đặc biệt là thuế ô tô, sẽ thúc đẩy đầu tư vào Mỹ và tạo việc làm. Tuy nhiên, thực tế lại phức tạp hơn nhiều. Các nhà máy có vòng đời dài hàng thập kỷ, trong khi chính sách thương mại của Trump thay đổi theo từng năm. Không doanh nghiệp nào muốn rót vốn vào một dây chuyền sản xuất nội địa nếu có nguy cơ chính sách thuế quan sẽ đảo chiều khi lợi ích chính trị thay đổi.

Lịch sử cũng cho thấy rằng thuế quan không phải là giải pháp thần kỳ để phục hồi sản xuất nội địa. Trong nhiệm kỳ đầu, Trump đã áp thuế mạnh lên thép nhập khẩu nhằm bảo vệ ngành luyện kim Mỹ. Kết quả là chi phí sản xuất của các công ty sử dụng thép tăng mạnh, đẩy giá hàng tiêu dùng lên cao, trong khi ngành thép Mỹ chỉ hưởng lợi trong thời gian ngắn rồi lại rơi vào suy thoái.

Nếu ai nghĩ rằng chính sách thuế quan của Mỹ sẽ ổn định sau ngày 2/4, họ có thể sẽ phải thất vọng. Trump dường như thích thú với quyền lực áp đặt thuế tùy ý, biến nó thành công cụ để buộc các công ty và quốc gia phải tìm cách thương lượng với ông.

Khác với nhiệm kỳ đầu, lần này ông Trump không còn tỏ ra lo ngại về phản ứng tiêu cực của thị trường tài chính. Trong nội các của ông, những tiếng nói ôn hòa cũng dần biến mất. Scott Bessent, Bộ trưởng Tài chính và cựu lãnh đạo quỹ đầu tư, từng là một yếu tố trấn an thị trường, nhưng nay lại tuyên bố rằng điều chỉnh thị trường là “tốt cho nền kinh tế” và nước Mỹ cần một giai đoạn “thanh lọc” (detox).

Tuy nhiên, Trump không phải là người chú trọng vào chi tiết, và đó là một điểm yếu mà các bên có thể khai thác. Trong chính quyền của ông, một số cố vấn muốn tái lập quy trình đánh giá và điều tra trước khi áp thuế, thay vì áp dụng quyền khẩn cấp một cách tùy tiện. Nếu xu hướng này thắng thế, ngay cả một cơ chế đơn giản cũng sẽ là một cải tiến lớn.

Với các đối tác thương mại của Mỹ, câu hỏi đặt ra là: nên phản ứng thế nào trước làn sóng thuế quan mới? Một số nước có thể chọn trả đũa bằng các biện pháp tương tự, như họ đã làm trong nhiệm kỳ đầu của Trump. Nhưng trả đũa luôn có rủi ro: nó làm tăng chi phí thương mại và có thể dẫn đến một vòng xoáy leo thang không kiểm soát.

Thay vì đối đầu trực tiếp, các quốc gia có thể tìm cách giảm thiểu thiệt hại. Một số nước có thể đàm phán để giành ưu đãi bằng cách giảm thuế nhập khẩu của chính họ, nhằm tránh bị Mỹ trừng phạt. Ngoài ra, hợp tác thương mại khu vực có thể là giải pháp: khi Mỹ quay lưng với toàn cầu hóa, các nền kinh tế khác có thể xích lại gần nhau để bù đắp những mất mát do chính sách của Trump gây ra.

Mặc dù Trump có thể tiếp tục gây hỗn loạn trong thương mại quốc tế, nhưng điều đó không có nghĩa là thế giới phải chấp nhận để mặc tình hình vượt khỏi tầm kiểm soát.