Vị tân Thủ tướng bất ngờ trở thành tâm điểm chú ý của giới truyền thông khi được máy quay ghi lại cảnh ngủ gật trong phiên họp Quốc hội - đặc biệt hơn, đó lại chính là phiên họp đề cử ông vào vị trí lãnh đạo đất nước. Dù việc các chính khách Nhật Bản tranh thủ chợp mắt không phải hiếm gặp - bởi họ phải ngồi suốt nhiều giờ trong những cuộc tranh luận dài đằng đẵng, khác với các chính trị gia ở nhiều nước khác - người phát ngôn của ông vẫn phải lên tiếng giải thích rằng đó là tác dụng phụ của thuốc cảm.

Có lẽ trong thâm tâm, ngài Ishiba ước gì mình cứ mãi chìm trong giấc ngủ ấy, bởi những thách thức đang chờ đợi phía trước quá đỗi nan giải: nỗi đau từ thất bại thảm hại trong cuộc bầu cử vẫn còn âm ỉ, việc phải điều hành một chính phủ thiểu số - điều chưa từng xảy ra tại Nhật Bản trong 30 năm qua - hứa hẹn sẽ đầy bất ổn. Chưa kể, lãnh đạo đảng mà ông cần sự giúp đỡ nhất - người có vai trò quyết định trong việc thông qua các dự luật, đang chao đảo vì bê bối ngoại tình. Thất bại trong cuộc bầu cử vừa qua còn khiến hai Bộ trưởng nội các của ông và người đứng đầu đảng liên minh mất ghế.

Trong bối cảnh toàn cầu, khi nhiều đảng cầm quyền lần lượt mất quyền lực trong năm nay, việc Đảng Dân chủ Tự do vẫn trụ vững có lẽ chỉ đơn thuần là nhờ thời điểm thuận lợi - khi phe đối lập chính của Nhật Bản cũng đang trong giai đoạn tái cơ cấu đầy biến động.

Trong thời điểm uy tín đang xuống dốc không phanh, vị Thủ tướng Nhật Bản còn phải đối diện với một thử thách mới: sự trở lại của Donald Trump - nhân vật từng thẳng thừng tuyên bố rằng điều duy nhất khiến mình có cảm tình với Nhật Bản là văn hóa cúi chào thay vì bắt tay. Sau ba năm liên minh Nhật - Mỹ được duy trì ở mức ổn định chưa từng có trong lịch sử, sự kiện này đã tạo nên một làn sóng xáo trộn mới trong mối quan hệ vốn được xem là trụ cột của hòa bình khu vực.

Dù ngài Ishiba mô tả cuộc điện đàm với Tổng thống đắc cử Mỹ là "vô cùng thân tình", nhưng độ dài chỉ vỏn vẹn 5 phút - ngắn ngủi một cách đáng ngại so với các cuộc đối thoại với lãnh đạo các quốc gia khác. Giờ đây, ông đang phải khẩn trương chuẩn bị cho một cuộc gặp then chốt với Trump, gợi nhớ về ký ức năm 2016, khi các quan chức Nhật Bản phải gấp rút thu xếp chuyến thăm Tháp Trump của cố Thủ tướng Shinzo Abe, kèm theo một món quà là chiếc gậy golf mạ vàng. Chính món quà ấy đã mở ra một tình bạn "sân golf" đặc biệt, giúp Nhật Bản tránh được nhiều chính sách cực đoan từ Trump.

Lần này, Tokyo đã có những bước đi chiến lược hơn, thể hiện qua việc tiếp đón chu đáo nhiều nhân vật trong ban cận thần của Tổng thống đắc cử trong những tháng qua. Cựu Thủ tướng Taro Aso được chọn làm sứ giả đặc biệt đến New York vào tháng 4, với kỳ vọng sẽ trở thành "cầu nối tinh thần" với Trump, thay thế cho vai trò mà cố Thủ tướng Abe - người đã bị ám sát năm 2022 - từng đảm nhiệm.

Thế nhưng, mọi tính toán đã đổ bể khi Aso công khai ủng hộ đối thủ Sanae Takaichi trong cuộc tranh cử lãnh đạo đảng tháng 9. Hậu quả là ông bị "đẩy" vào một vị trí mang tính danh dự, thực chất là bị cô lập khỏi trung tâm quyền lực của đảng cầm quyền. Ánh mắt đầy khinh bỉ của Aso khi chứng kiến cảnh Ishiba ngủ gật trong nghị trường đã ngầm báo hiệu rằng khả năng ông Aso sẽ không mấy nhiệt tình giúp đỡ.

Trên con đường chính trị sắp tới, vị Thủ tướng Nhật Bản có thể sẽ phải đối mặt với những thử thách một cách đơn độc. Kakuei Tanaka - bậc thầy chính trị và là cựu Thủ tướng thập niên 1970, người từng dìu dắt Ishiba - đã đúc kết rằng một Thủ tướng cần phải dày dạn kinh nghiệm trong vai trò lãnh đạo ít nhất hai trong ba bộ trụ cột: Tài chính, Ngoại giao và Kinh tế Thương mại. Điều đáng nói là Ishiba chưa từng nắm giữ vị trí đứng đầu bất kỳ bộ nào trong số này.

Trên phương diện cá nhân, một câu hỏi lớn được đặt ra: Liệu Trump có đủ kiên nhẫn với phong cách đối thoại thiếu súc tích, đôi khi còn gây khó chịu của Ishiba? So sánh với người tiền nhiệm Abe - người được đào tạo bài bản tại Mỹ và lớn lên trong môi trường quyền lực từ thuở thiếu thời - Ishiba lại tỏ ra non nớt trong kinh nghiệm quốc tế. Trong khi Abe thường khéo léo dành phần lớn thời gian các chuyến công du trên sân golf, thì Ishiba được cho là chưa một lần chạm vào gậy golf kể từ khi bước chân vào nghị trường gần bốn thập kỷ qua. (Thật trớ trêu khi ngay cả người đồng cấp Hàn Quốc Yoon Suk Yeol cũng đã bắt đầu làm quen với môn thể thao này sau tám năm vắng bóng).

Trong phát biểu hôm thứ Hai, Ishiba đã thể hiện rõ sự khác biệt hoàn toàn với tư duy ngoại giao thực dụng kiểu "có qua có lại" của Trump. Ông nhấn mạnh rằng quan hệ ngoại giao không phải là "một sân chơi của những thương vụ trao đổi". Khi vị Tổng thống đắc cử đã tỏ thái độ thờ ơ với NATO, thì việc ông Trump ủng hộ kế hoạch - vốn đã lỗi thời - của người đồng cấp Nhật Bản về một liên minh phiên bản châu Á là điều gần như bất khả thi. Dù cả hai có thể đồng thuận rằng liên minh Mỹ - Nhật hiện tại còn nhiều bất cập, nhưng họ chắc chắn sẽ tranh cãi gay gắt về việc bên nào đang phải gánh vác những nghĩa vụ quá mức.

Nhờ tài ngoại giao khéo léo của Abe, Nhật Bản đã khôn khéo tránh được những cơn bão thương mại trong nhiệm kỳ đầu của Trump. Tuy nhiên, tình hình hiện tại đang trở nên phức tạp hơn khi thặng dư thương mại của Nhật với Mỹ liên tục leo thang - kim ngạch xuất khẩu đã tăng vọt hơn 40% so với năm 2016, thậm chí vượt qua cả con số xuất khẩu sang Trung Quốc. Giới chức Nhật Bản đang đứng ngồi không yên trước khả năng Trump sẽ đòi hỏi nước này tăng chi tiêu quốc phòng lên tới 3% GDP, trong khi họ còn đang vật lộn để đạt được ngưỡng 2%.

Trong những khác biệt tưởng chừng như rào cản, Ishiba lại nhìn thấy cơ hội tiềm ẩn. Điều này được thể hiện qua cuộc phỏng vấn gần đây trên tờ Daily Cyzo với Takashi Kawakami - cố vấn chính sách đối ngoại của ông.

Dù truyền thông phương Tây chủ yếu xoáy vào những bình luận của Kawakami về sự kiện bạo loạn tại Điện Capitol Mỹ ngày 6/1/2021, nhưng đối với giới quan sát quan hệ đồng minh Nhật - Mỹ, cuộc phỏng vấn còn hé lộ những tư tưởng đáng báo động hơn nhiều. Kawakami đã khéo léo đề xuất một chiến lược: tận dụng thái độ thờ ơ của Trump đối với các liên minh truyền thống để Nhật Bản có thể định vị lại mình như một "quốc gia thực sự độc lập", từ đó tái định hình không chỉ mối quan hệ với Mỹ, mà còn với cả Trung Quốc, Nga và Triều Tiên.

Về mặt lý thuyết, viễn cảnh một Nhật Bản độc lập và tự chủ hơn quả thật hấp dẫn. Thế nhưng, trong bối cảnh khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương đang ngày càng bất ổn như hiện nay, ý tưởng Tokyo có thể lợi dụng Trump để dần rời xa Washington lại làm dấy lên những lo ngại sâu sắc. Những câu hỏi lớn được đặt ra: Liệu một Nhật Bản không còn được bảo hộ dưới "chiếc ô an ninh" của Mỹ sẽ buộc phải phát triển kho vũ khí hạt nhân riêng? Và liệu một quốc gia theo đường lối trung lập có thể vô tình bị cuốn vào quỹ đạo ảnh hưởng của Trung Quốc?

Nhiều dự đoán cho rằng Ishiba và đội ngũ cố vấn khó có thể duy trì quyền lực đủ lâu để tạo nên những thay đổi mang tính bước ngoặt trong quan hệ Mỹ - Nhật. Dù ông đã khôn khéo tranh thủ thời gian để ưu tiên thông qua gói chi tiêu bổ sung năm nay và dự toán ngân sách năm sau, nhưng tương lai sau đó vẫn là một ẩn số lớn, đặc biệt khi cuộc bầu cử Thượng viện đầy cam go đang cận kề vào mùa hè năm tới.

Tuy nhiên, những diễn biến chính trị ở cả hai bờ Thái Bình Dương trong những tháng qua đã liên tục làm đảo lộn mọi dự đoán của giới chuyên gia - điển hình như việc không ai có thể đoán trước được danh tính của cả hai nhà lãnh đạo trong một liên minh được xem là trụ cột của trật tự thế giới. Rõ ràng, đây không phải là thời điểm để "ngủ quên trên chiến thắng".