Bài viết bởi Chủ tịch Hội đồng Quản trị Rủi ro Châu Âu

Khi còn là ứng viên tổng thống năm ngoái, ông Trump đã hứa hẹn một "kỷ nguyên vàng" cho nền kinh tế Mỹ với chiến lược cắt giảm thuế và phi quy tắc hóa cho doanh nghiệp. Phản ứng ban đầu từ giới tài chính phố Wall không thể tích cực hơn - các chỉ số chứng khoán tăng vọt và niềm tin của nhà đầu tư đạt đỉnh điểm. Tuy nhiên, sự lạc quan đó đã nhanh chóng phai nhạt khi ngày càng trở nên rõ ràng rằng cách tiếp cận chính sách của Nhà Trắng đang từng bước làm xói mòn nền tảng ổn định của hệ thống tài chính lớn nhất thế giới.

Hiểu về cấu trúc của sự ổn định tài chính

Cần hiểu rằng sự ổn định của hệ thống tài chính không phải là một khái niệm đơn giản mà là một cấu trúc phức tạp, đa chiều. Nó được xây dựng trên nhiều trụ cột liên kết chặt chẽ với nhau: hệ thống quy định nghiêm ngặt, chính sách tiền tệ và tài khóa hợp lý, thị trường vận hành hiệu quả và minh bạch, môi trường chính trị-kinh tế-pháp lý có thể dự đoán được, và đặc biệt là niềm tin vững chắc của nhà đầu tư. Bên cạnh đó, trong thời đại toàn cầu hóa, sự hợp tác quốc tế chặt chẽ - cả về khía cạnh quy định lẫn chính trị - đóng vai trò then chốt trong việc duy trì trật tự tài chính toàn cầu.

Mỗi trụ cột này là cần thiết nhưng không đủ để đảm bảo sự ổn định tài chính tổng thể. Khi một trụ cột bị yếu đi, hệ thống có thể vẫn hoạt động dưới áp lực tăng cao, nhưng khi nhiều trụ cột đồng thời bị xói mòn, điều này tạo ra tiền đề cho một "cơn bão hoàn hảo" - tình huống mà khả năng chống đỡ của hệ thống bị đẩy đến giới hạn.

"Ngày giải phóng" và hỗn loạn trên thị trường toàn cầu

Cuộc chiến thuế quan do Tổng thống Trump phát động không chỉ gây ra những tác động tiêu cực lên thương mại quốc tế mà còn phơi bày những khiếm khuyết nghiêm trọng trong năng lực điều hành và phương thức quản trị của chính quyền hiện tại. Liên tiếp các sắc lệnh hành pháp được ban hành một cách bất ngờ - áp đặt thuế quan mới, tăng mức thuế hiện có, tạm dừng thực thi, rồi lại hủy bỏ - đã liên tục gieo rắc sự hoang mang và đẩy các thị trường tài chính vào tình trạng biến động khó lường.

Các chuyên gia phân tích chính sách đặt ra câu hỏi: phải chăng sự hỗn loạn này là một phần của một "kế hoạch tổng thể" nào đó? Nếu đúng như vậy - điều mà nhiều quan sát viên cho là khó xảy ra - thì kế hoạch này có những khiếm khuyết cơ bản, tạo ra tình huống "tự bắn vào chân mình" khi làm suy yếu chính sự ổn định tài chính của nước Mỹ mà không mang lại bất kỳ lợi ích chiến lược rõ ràng nào.

Nhưng kịch bản đáng lo ngại hơn là nếu sự hỗn loạn này phản ánh phương thức hoạt động thông thường (modus operandi) của Nhà Trắng - điều mà nhiều nhà phân tích cho là có khả năng cao hơn. Trong trường hợp này, mối đe dọa đối với sự ổn định tài chính còn nghiêm trọng hơn nhiều. Kinh nghiệm lịch sử đã chứng minh rằng không có gì làm xói mòn niềm tin của nhà đầu tư nhanh chóng và sâu sắc hơn là tình trạng bất ổn kéo dài và không thể dự đoán.

Suy giảm vị thế quốc tế và niềm tin vào thị trường

Một trong những tác động nghiêm trọng nhất từ chính sách của Tổng thống Trump là sự suy giảm đáng kể trong quan hệ quốc tế của Mỹ. Việc chính quyền liên tục từ chối hợp tác với các tổ chức quốc tế, phớt lờ các quy trình đa phương đã được thiết lập, không tôn trọng các thỏa thuận đã ký kết trước đây, và đặc biệt là cách đối xử thiếu tôn trọng với các đối tác và đồng minh lâu năm, đã gây ra nghi ngờ sâu sắc về khả năng Mỹ duy trì vai trò lãnh đạo trong hệ thống tài chính toàn cầu.

Một ví dụ điển hình về cách chính quyền làm suy giảm niềm tin vào tính toàn vẹn của thị trường là khi Tổng thống công khai đăng tải trên mạng xã hội, khuyến khích nhà đầu tư mua vào cổ phiếu ngay trước khi chính thức công bố những thay đổi lớn về thuế quan. Hành động này không chỉ làm dấy lên lo ngại về khả năng thao túng thị trường mà còn tạo ra tiền lệ nguy hiểm có thể dẫn đến cáo buộc giao dịch nội gián ở cấp cao nhất của chính phủ. Điều không ngạc nhiên là các nhà đầu tư tổ chức ngày càng thận trọng với thị trường Mỹ, nơi dường như các quy tắc có thể bị bẻ cong theo ý muốn của cá nhân.

Mô hình quản trị "một người quyết định" và hậu quả

Điều mà cuộc hỗn loạn trong "ngày giải phóng" tiết lộ rõ nhất là một hình thức quản trị mới đang được áp dụng tại Washington. Quy trình ra quyết định truyền thống trong chính phủ Mỹ - vốn dựa trên sự tham vấn rộng rãi, phân tích kỹ lưỡng và cân nhắc đa chiều - đã bị thay thế bởi một mô hình trong đó các quyết định quan trọng gần như hoàn toàn do một cá nhân định đoạt, phản ánh quan điểm chủ quan, tưởng tượng cá nhân và đôi khi là những phản ứng cảm tính.

Phong cách lãnh đạo này hoàn toàn không tương thích với vị thế của một siêu cường kinh tế hàng đầu thế giới. Thay vào đó, nó mang những đặc điểm thường thấy tại các nền kinh tế mới nổi có xu hướng độc đoán - và đáng lo ngại là, hành vi của thị trường tài chính Mỹ đã bắt đầu phản ánh nhận thức này.

Điều này giải thích tại sao, trong bối cảnh nguy cơ suy thoái toàn cầu đang hiện hữu, đồng USD đã sụt giảm xuống mức thấp nhất trong ba năm so với rổ tiền tệ chính, đồng thời lợi suất trái phiếu chính phủ dài hạn bắt đầu leo thang. Những diễn biến này là tín hiệu cảnh báo rõ ràng: cộng đồng nhà đầu tư quốc tế đang dần mất niếm tin vào tài sản Mỹ và không còn xem đây là "nơi trú ẩn an toàn" trong thời kỳ bất ổn như trước đây.

Danh tiếng quốc gia bị tổn hại

Nhìn từ góc độ quản trị quốc gia, cơ quan hành pháp dưới thời Trump đã thể hiện một mức độ văn hóa chính trị, năng lực điều hành, quản trị và trách nhiệm giải trình còn cách xa so với tiêu chuẩn được kỳ vọng từ cường quốc kinh tế và tài chính hàng đầu thế giới.

Thiệt hại đối với danh tiếng của Mỹ với tư cách là một đối tác thương mại quốc tế đáng tin cậy và có trách nhiệm không thể được đánh giá thấp và sẽ đòi hỏi nhiều năm, thậm chí nhiều thập kỷ để khôi phục. Đáng chú ý là chỉ trong vòng 100 ngày đầu tiên tại nhiệm, chính quyền đã thành công trong việc làm xói mòn niềm tin vào nền tảng tài chính vốn được coi là vững chắc nhất thế giới.

Rủi ro từ chương trình phi quy tắc hóa tài chính

Mặc dù một số trụ cột của sự ổn định tài chính Mỹ vẫn chưa bị tác động trực tiếp, nhưng niềm tin vào khả năng của chính quyền trong việc bảo vệ các nền tảng này đã suy giảm đáng kể, và triển vọng tương lai không mấy lạc quan.

Khuôn khổ quy định và giám sát tài chính - được xây dựng cẩn thận sau cuộc Đại suy thoái 2008 - có thể sẽ là mục tiêu tiếp theo trong chương trình cải cách của Tổng thống. Mặc dù việc đánh giá định kỳ các quy định tài chính hiện hành là một thực tiễn tích cực và cần thiết (bởi một số quy định có thể trở nên lỗi thời theo thời gian), nhưng quá trình này đòi hỏi một cách tiếp cận tinh tế, cẩn trọng, dựa trên phân tích sâu sắc và chuyên môn cao.

Với phương thức thiếu chuyên nghiệp và đầy hỗn loạn mà chính quyền đã xử lý các vấn đề như chi tiêu công và việc triển khai thuế quan "có đi có lại", có cơ sở để lo ngại rằng nỗ lực giảm quy định tài chính sẽ đi theo một lộ trình tương tự - được đánh dấu bởi sự thiếu cân nhắc kỹ lưỡng và tầm nhìn dài hạn.

Sự xuất hiện gần đây của đội ngũ nhân sự từ "Cục Hiệu quả Chính phủ" (DOGE) do tỷ phú Elon Musk đứng đầu tại Tập đoàn Bảo hiểm Tiền gửi Liên bang (FDIC) càng làm tăng thêm mối lo ngại. Thay vì một cách tiếp cận thận trọng và cân bằng, nhiều dấu hiệu cho thấy chúng ta có thể sẽ chứng kiến một chiến dịch "xóa sổ" toàn diện các quy định tài chính hiện có mà không có sự phân biệt cần thiết. Điều này sẽ làm suy yếu nghiêm trọng khả năng của các cơ quan quản lý trong việc thực hiện chức năng giám sát - một yếu tố sống còn đối với sự ổn định của hệ thống tài chính.

Trong kịch bản tồi tệ nhất, các hàng rào bảo vệ và biện pháp giảm thiểu rủi ro quan trọng - những công cụ hiện đang ngăn chặn các tổ chức tài chính khỏi việc tiếp xúc quá mức với tài sản rủi ro cao, tham gia vào các giao dịch đầu cơ, hoặc gánh vác các khoản nợ quá mức - có thể bị dỡ bỏ hoàn toàn khỏi khuôn khổ quy định. Hậu quả đối với sự ổn định tài chính trong trường hợp như vậy khó có thể ước lượng hết, nhưng chắc chắn sẽ là thảm khốc.

Thách thức từ chính sách tiền tệ và tài khóa

Có lẽ trụ cột quan trọng nhất của sự ổn định tài chính - chính sách tiền tệ và tài khóa - đã nằm trong tình trạng bấp bênh từ nhiều năm trước. Nợ quốc gia của Hoa Kỳ, hiện đã vượt ngưỡng 36 nghìn tỷ USD (một con số chưa từng có trong lịch sử), đang phát đi những tín hiệu cảnh báo nghiêm trọng về sự bền vững dài hạn của hệ thống tài chính.

Mặc dù thực tế đáng lo ngại này, Tổng thống Trump vẫn công khai cam kết thực hiện "gói cắt giảm thuế lớn nhất trong lịch sử Hoa Kỳ", với kế hoạch bù đắp khoản thất thu này thông qua việc tăng thuế quan - một chiến lược được nhiều chuyên gia kinh tế hàng đầu đánh giá là thiếu khả thi về mặt toán học.

Nếu cách tiếp cận này không mang lại kết quả như dự kiến - điều mà nhiều nhà phân tích cho là gần như chắc chắn - thâm hụt ngân sách liên bang sẽ tiếp tục leo thang. Trong bối cảnh hiện tại, bất kỳ sự gia tăng đáng kể nào trong chi phí vay mượn hoặc nghĩa vụ trả nợ của chính phủ đều có thể trở thành "giọt nước tràn ly" cuối cùng, đẩy hệ thống tài chính Mỹ vào một cuộc khủng hoảng nghiêm trọng.

Lời cảnh báo cho tương lai

Thị trường tài chính phát triển mạnh mẽ nhất trong môi trường có ba đặc điểm chính: ổn định, khả năng dự đoán và quản trị có trách nhiệm. Tốc độ mà chính quyền hiện tại đang làm suy yếu tất cả ba yếu tố này là điều chưa từng có tiền lệ đối với một nền kinh tế phát triển.

Tổng thống Trump và nhóm cố vấn của ông cần nhận thức rõ ràng rằng một hệ thống tài chính ổn định không phải là một công cụ chính trị mà là một tài sản công cộng quý giá, cần được bảo vệ cẩn trọng thông qua các chính sách thận trọng và nhất quán. Nếu không có sự hiểu biết cơ bản này, sự ổn định tài chính sẽ tiếp tục bị xói mòn theo một cách thức mà việc khôi phục có thể trở nên vô cùng khó khăn, thậm chí là không thể.