Đây là câu hỏi đáng suy ngẫm được đặt ra cho Chủ tịch Fed Mỹ Jerome Powell sau bài phát biểu tại Dallas gần đây. Thay vì chỉ dừng lại ở câu hỏi này, chúng ta nên đi sâu tìm hiểu bản chất của sự tăng trưởng ấn tượng và cách thức Fed cùng các bên liên quan có thể duy trì đà phát triển bền vững.

Một điểm sáng đáng chú ý là GDP thực tế đang tiếp tục vượt xa mốc dự báo trước đại dịch trong năm thứ hai liên tiếp. Thông thường với một nền kinh tế tăng trưởng mạnh như vậy, Fed sẽ lo ngại về nguy cơ "quá nóng". Tuy nhiên lần này tình hình đã khác khi lạm phát đã hạ nhiệt đáng kể. Động lực tăng trưởng chính đến từ hai yếu tố then chốt là năng suất lao động được cải thiện và lực lượng lao động ngày càng lớn mạnh. Đặc biệt, tăng trưởng đến từ phía cung không gây áp lực lạm phát mà ngược lại còn góp phần quan trọng trong việc tái cân bằng cung cầu và kiềm chế đà tăng giá.

Điểm nhấn ấn tượng nhất chính là sự bứt phá về năng suất lao động, đạt mức tăng trưởng trung bình 2.3% trong hai năm qua, cao hơn 0.5 điểm phần trăm so với giai đoạn bốn năm trước đại dịch. Con số này tuy nghe có vẻ khiêm tốn nhưng mang lại tác động to lớn khi thời gian để GDP thực tế tăng gấp đôi có thể rút ngắn đến gần một thập kỷ. Tuy nhiên, ngoại trừ giai đoạn ngắn ngủi trong thập niên 90, việc duy trì được tốc độ tăng trưởng cao như vậy vẫn luôn là một thách thức không nhỏ đối với nền kinh tế Mỹ.

Năng suất lao động Mỹ tăng vọt

Để hiểu liệu đà tăng năng suất hiện nay có bền vững hay không, chúng ta cần nhìn nhận sâu sắc về nguồn gốc của làn sóng tăng trưởng này. Một dấu hiệu tích cực đáng chú ý chính là làn sóng đăng ký thành lập doanh nghiệp mới. Khởi đầu từ những ngày đầu đại dịch, xu hướng này vẫn đang tiếp diễn mạnh mẽ. Đáng mừng hơn, các nghiên cứu đã khẳng định những đơn đăng ký này thực sự đã hiện thực hóa thành các doanh nghiệp có quy mô tuyển dụng nhân sự, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ với tiềm năng đổi mới sáng tạo vượt trội. Sau hàng thập kỷ chứng kiến tỷ lệ khởi nghiệp suy giảm, nền kinh tế Mỹ cuối cùng đã bừng tỉnh và dần lấy lại nhịp đập sôi động từ sau đại dịch.

Sự bùng nổ doanh nghiệp mới trong giai đoạn đầu đại dịch phản ánh sự thích ứng linh hoạt của thị trường trước những biến động lớn trong hoạt động kinh tế. Những biến động này bắt nguồn từ tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng và làn sóng làm việc từ xa. Một điều bất ngờ là các chính sách hỗ trợ trong đại dịch đã góp phần phá bỏ rào cản tài chính cho những người mang hoài bão khởi nghiệp. Số liệu thực tế cho thấy các gói kích thích kinh tế và hỗ trợ thu nhập đã thổi bùng ngọn lửa khởi nghiệp trong cộng đồng. Đặc biệt ấn tượng là tại những khu vực có đông đảo cộng đồng người Mỹ gốc Phi, vốn thường ít có cơ hội sở hữu doanh nghiệp, lại chứng kiến sự bùng nổ về số lượng đơn đăng ký kinh doanh.

Làn sóng khởi nghiệp vẫn dâng cao

Làn sóng cải thiện năng suất không chỉ đến từ sự xuất hiện của các công ty mới với tư duy đổi mới. Một động lực quan trọng khác chính là sự dịch chuyển của người lao động tới những vị trí phù hợp hơn với năng lực bản thân. Mặc dù tạo ra nhiều xáo trộn, làn sóng "từ chức" trong giai đoạn 2021 - 2022 đã mở ra cơ hội cho người lao động tìm kiếm môi trường làm việc phát huy tối đa tiềm năng của họ. Giới nghiên cứu đã chỉ ra rằng tỷ lệ thay đổi việc làm cao trong giai đoạn đầu đại dịch chính là chìa khóa giải thích cho sự bứt phá về năng suất gần đây của nền kinh tế Mỹ. Thêm vào đó, những ngành nghề và khu vực địa lý có tỷ lệ nghỉ việc cao cũng chứng kiến làn sóng đăng ký kinh doanh mới dâng cao. Điều này một lần nữa khẳng định mối liên hệ mật thiết giữa một thị trường lao động năng động với sự sôi động của môi trường kinh doanh.

Tuy đã chứng kiến những năm tháng năng suất tăng trưởng ấn tượng, điều này vẫn chưa đủ để khẳng định một tương lai bền vững. Thách thức hiện tại không chỉ dừng lại ở việc giữ vững thành quả, mà còn là làm thế nào để nhân rộng và phát huy tối đa những thành tựu đã đạt được. Mặc dù khó có thể kỳ vọng vào một gói hỗ trợ thu nhập mới, vẫn còn nhiều phương thức sáng tạo để phá bỏ rào cản cho những doanh nghiệp muốn tham gia vào thị trường.

Trong bối cảnh này, chính quyền mới đã đưa ra cam kết mạnh mẽ về việc cải tổ toàn diện hệ thống quy định liên bang. Điều cốt lõi không nằm ở việc cắt giảm hay bổ sung đơn thuần, mà là xây dựng một khung pháp lý thông minh, cân bằng giữa quản lý và thúc đẩy, tạo môi trường thuận lợi cho cạnh tranh và đổi mới. Một hệ thống như vậy sẽ trở thành bệ phóng vững chắc cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, đặc biệt trong những lĩnh vực tiên phong như trí tuệ nhân tạo tạo sinh. Bằng việc ưu tiên tháo gỡ khó khăn cho các doanh nghiệp trẻ và vừa nhỏ - thay vì tập trung vào những tập đoàn lớn vốn đã có tiếng nói qua đội ngũ vận động hành lang hùng hậu - chính quyền có thể thổi bùng ngọn lửa đổi mới và tiếp thêm sinh khí cho làn sóng khởi nghiệp đang ngày càng dâng cao.

Trong khi đó, Fed đang đứng trước một thách thức cân não trong việc điều hành chính sách. Mọi động thái thắt chặt quá mức đều có thể để lại hệ lụy nghiêm trọng. Khi lãi suất leo thang, các doanh nghiệp buộc phải cắt giảm đầu tư công nghệ, làm suy yếu động lực tăng trưởng năng suất. Minh chứng rõ nét nhất là trong hai năm kể từ khi Fed khởi động lộ trình tăng lãi suất, dòng vốn đầu tư mạo hiểm đã sụt giảm gần một nửa. Dù việc kiềm chế tăng trưởng để đối phó lạm phát là một phần trong sứ mệnh kép của Fed, nhưng khi những biện pháp này vô tình kìm hãm đà tăng năng suất, chúng có thể gây tổn thương nghiêm trọng đến tiềm năng phát triển dài hạn của nền kinh tế.

Sự hạ nhiệt dần dần của thị trường lao động đang trở thành một mối quan tâm sâu sắc. Một dấu hiệu đáng chú ý là tỷ lệ người lao động dám nghỉ công việc hiện tại để tìm kiếm cơ hội mới đã tụt xuống ngang ngưỡng năm 2015 - thời điểm năng suất tăng trưởng còn rất khiêm tốn. Điều đáng lo ngại hơn là xu hướng suy giảm này vẫn chưa có dấu hiệu chạm đáy.

Xu hướng thay đổi công việc của người Mỹ chững lại

Mặc dù chưa phải là một cơn địa chấn như trong những giai đoạn suy thoái trước đây, nhưng việc gìn giữ sức sống và sự năng động của thị trường lao động phải được đặt lên hàng đầu. Fed đã thể hiện tầm nhìn chiến lược khi đặt ra nguyên tắc "không để thị trường lao động tiếp tục hạ nhiệt" làm kim chỉ nam cho các quyết sách. Đà tăng trưởng ấn tượng hiện nay càng khẳng định sự sáng suốt trong phán đoán này.

Đối với Fed và toàn bộ các nhà hoạch định chính sách, đây không phải thời điểm để "ngủ quên trên chiến thắng. Mọi biến động của thị trường lao động và nhịp độ ra đời của các doanh nghiệp mới cần được theo dõi sát sao. Bởi một khi những chỉ số này mất đà và suy giảm sinh khí, cả đà tăng năng suất lẫn động lực phát triển từ phía cung có thể tan biến. Sau hành trình gian nan vượt qua bao thử thách trong những năm qua, nền kinh tế Mỹ không thể để một kịch bản đáng tiếc như vậy xảy ra.