Phân tích kỹ lưỡng các chỉ số kinh tế cho thấy, chỉ số giá tiêu dùng cá nhân lõi - một thước đo quan trọng loại trừ biến động giá của nhóm hàng thực phẩm và năng lượng - đã ghi nhận mức tăng 0.2% trong tháng vừa qua và duy trì ở ngưỡng đáng quan ngại 2.8% theo năm. Đáng chú ý hơn, chỉ số PCE toàn phần đã tăng 0.3%, đánh dấu lần đầu tiên chạm mốc này trong vòng 8 tháng qua, qua đó đẩy tốc độ tăng trưởng theo năm lên 2.55% - mức cao nhất được ghi nhận trong 7 tháng gần đây.

Dựa trên các số liệu thống kê và phân tích kinh tế vĩ mô, có thể khẳng định chắc chắn rằng xu hướng lạm phát hiện nay không phải là hệ quả của chính sách thuế quan. Thay vào đó, nguyên nhân sâu xa nằm ở hai yếu tố chính: sự bùng nổ trong chi tiêu công với mức tăng 10% trong năm 2024, cùng với đà tăng trưởng cung tiền đạt đỉnh điểm trong hai năm qua.

Nhìn lại diễn biến lịch sử, có thể thấy Cục Dự trữ Liên bang đã gieo mầm cho làn sóng lạm phát từ năm 2020 thông qua việc thúc đẩy tốc độ tăng trưởng cung tiền lên mức kỷ lục trong nhiều thập kỷ, nhằm tài trợ cho sự bùng nổ trong chi tiêu công. Chính sách này được tiếp nối bằng việc duy trì chính sách tiền tệ cực kỳ nới lỏng trong hai năm tiếp theo, tạo nền tảng cho áp lực lạm phát kéo dài. Đặc biệt trong năm 2024, Fed đã thể hiện phản ứng thiếu kiên định khi quyết định hoãn kế hoạch thu hẹp bảng cân đối vào tháng 6, để rồi sau đó tiến hành cắt giảm lãi suất vào tháng 9. Tổng thể các động thái này, dưới vỏ bọc che đậy tính thiếu bền vững ngày càng tăng trong chi tiêu công, đã góp phần duy trì áp lực lạm phát và dẫn đến mức tăng tích lũy theo chỉ số CPI xấp xỉ 25% trong bốn năm.

Đáng chú ý, chỉ số cung tiền M2 đã thiết lập những kỷ lục chưa từng có trong năm 2020, với tốc độ tăng trưởng theo năm vượt ngưỡng 23% vào tháng 8/2020 - cao nhất kể từ khi số liệu bắt đầu được thống kê vào năm 1981. Cụ thể, trong khoảng thời gian từ tháng 2/2020 đến tháng 11/2024, tổng khối lượng cung tiền M2 của Hoa Kỳ đã tăng vọt từ 15.4 nghìn tỷ USD lên 21.45 nghìn tỷ USD, tương đương mức tăng tích lũy 39.3% - một con số đáng báo động về mặt chính sách tiền tệ.

Song song với diễn biến trên, lạm phát tích lũy theo CPI đã leo thang gần 25% trong cùng giai đoạn, với một số mặt hàng thiết yếu như nhiên liệu và thực phẩm thậm chí còn ghi nhận mức tăng vượt 40%. Có thể nói, toàn bộ vòng xoáy lạm phát này chính là hậu quả tất yếu của việc tích tụ một khối lượng tiền mới được tạo ra ở mức chưa từng thấy trong lịch sử, chủ yếu nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu công đã vượt mức năm 2019 hơn 2 nghìn tỷ USD vào năm 2024.

Trong bối cảnh phân tích chính sách kinh tế vĩ mô hiện nay, mặc dù thuế quan được cho là có nhiều tác động đa chiều đến nền kinh tế, cần phải khẳng định rõ ràng rằng đây không phải là tác nhân cốt lõi gây ra lạm phát. Để hiểu rõ vấn đề này, chúng ta cần nhìn nhận bản chất của lạm phát chính là sự suy giảm sức mua của đồng tiền - một hiện tượng chỉ xuất hiện khi tốc độ tăng trưởng cung tiền, thường được thúc đẩy bởi sự bùng nổ trong chi tiêu, vượt xa khả năng hấp thụ của khu vực tư nhân. Đặc biệt, qua nghiên cứu các dữ liệu lịch sử, chưa từng tồn tại trường hợp nào về việc cung tiền không tăng đột biến đi kèm với sự gia tăng mạnh mẽ trong chi tiêu công.

Xét về mặt tác động kinh tế, thuế quan có thể dẫn đến sự điều chỉnh giá cả của một số mặt hàng cụ thể, đặc biệt là những sản phẩm có nguồn gốc hoàn toàn từ nước ngoài và có tính chất cầu thiếu co giãn. Tuy nhiên, các biện pháp thuế quan không thể tạo ra hiện tượng tăng giá tổng thể trong nền kinh tế, và đặc biệt không thể là nguyên nhân của xu hướng tăng giá liên tục hàng năm - một hiện tượng được phản ánh thông qua chỉ số giá tiêu dùng (CPI). Thực tế cho thấy, chỉ có những chính sách tài khóa và tiền tệ mang tính quyết liệt mới có khả năng kích hoạt và duy trì áp lực lạm phát. Hơn thế nữa, trong môi trường khối lượng tiền tệ được duy trì ổn định, việc áp dụng thuế quan thậm chí có thể tạo ra hiệu ứng giảm giá do nguồn lực tài chính sẵn có để chi tiêu cho các hàng hóa và dịch vụ khác suy giảm đáng kể.

Khi phân tích sâu hơn, chúng ta thấy rằng thuế quan, cũng như biến động giá dầu, mặc dù có thể tác động đến nhiều khía cạnh trong hoạt động thương mại, nhưng không phải là nguồn gốc của áp lực lạm phát. Trong điều kiện cung tiền được kiểm soát chặt chẽ, khi giá dầu tăng, sẽ xuất hiện một cơ chế tự điều chỉnh khiến giá các hàng hóa và dịch vụ khác giảm tương ứng. Nguyên lý kinh tế này cũng hoàn toàn áp dụng được với trường hợp của thuế quan. Trên thực tế, cả biến động giá dầu và thuế quan đều có xu hướng tạo ra hiệu ứng giảm phát trong nền kinh tế, trừ phi có sự can thiệp thông qua việc bơm thêm tiền mới và đẩy mạnh tăng trưởng cung tiền. Mặc dù hai yếu tố này có thể gây ra những biến động ngắn hạn, chúng không đủ khả năng tạo ra và duy trì xu hướng tăng giá tổng thể một cách bền vững - điều mà các chỉ số CPI và PCE hàng năm đang phản ánh.

Câu hỏi đặt ra là tại sao vấn đề này lại có tầm quan trọng đặc biệt trong bối cảnh hiện nay? Điều đáng chú ý là các nhà kinh tế theo trường phái Keynes đang nỗ lực duy trì các chính sách thúc đẩy lạm phát, đồng thời cố gắng quy kết nguyên nhân suy giảm sức mua của đồng tiền cho các yếu tố ngoại sinh.

Trong diễn biến gần đây nhất, Ủy ban Thị trường Mở Liên bang (FOMC) đã tiến hành thảo luận chuyên sâu về các tác động tiềm tàng của chính sách thuế quan, tuy nhiên vẫn giữ thái độ thận trọng, tránh đưa ra các nhận định mang tính quyết định về mối quan hệ trực tiếp giữa thuế quan và định hướng chính sách lãi suất.

Đáng chú ý, Chủ tịch Jerome Powell đã đặc biệt nhấn mạnh về "phạm vi ảnh hưởng cực kỳ rộng lớn" của các biện pháp thuế quan, phản ánh quan điểm thận trọng của Fed về việc cần theo dõi sát sao diễn biến chính sách trước khi đưa ra đánh giá toàn diện về tác động kinh tế. Theo nội dung được ghi nhận trong biên bản FOMC, Powell nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thu thập và phân tích thêm dữ liệu để đánh giá một cách khoa học và toàn diện về ảnh hưởng của thuế quan đối với người tiêu dùng cũng như bức tranh kinh tế vĩ mô tổng thể.

Qua các diễn biến trên, có thể thấy một kịch bản đang dần được hình thành: trong trường hợp lạm phát tiếp tục leo thang, Fed nhiều khả năng sẽ viện dẫn đến yếu tố thuế quan như một lý giải, tương tự như cách họ đã từng sử dụng các luận điểm về "đứt gãy chuỗi cung ứng" và "quá trình tái mở cửa nền kinh tế" trong những giai đoạn trước. Tuy nhiên, một thực tế không thể phủ nhận là tăng trưởng tiền tệ đột biến luôn là tiền đề dẫn đến lạm phát, và Fed đang có dấu hiệu không hoàn thành đầy đủ sứ mệnh của mình trong việc kiểm soát ổn định giá cả.

Có thể thấy rõ kịch bản này đã được thiết lập có hệ thống. Trong thời gian tới, chính phủ nhiều khả năng sẽ tiếp tục xu hướng gia tăng chi tiêu, đẩy cao thâm hụt và nợ công, trong khi ngân hàng trung ương duy trì chính sách tạo tiền, và cả hai sẽ tìm cách đổ lỗi cho các yếu tố thuế quan, tương tự như cách họ đã từng quy kết trách nhiệm cho hiện tượng đứt gãy chuỗi cung ứng.

Điều cốt lõi cần nhận thức là mục tiêu sâu xa của trường phái Keynes nhằm tạo ra một nhận thức sai lệch trong công chúng, khiến họ nhầm lẫn giữa hậu quả và nguyên nhân của lạm phát. Trong thực tế, chỉ có sự gia tăng mạnh mẽ trong cung tiền - được thúc đẩy bởi chi tiêu công tăng vọt và dẫn đến sự gia tăng trong vận tốc lưu thông tiền tệ - mới thực sự là nguồn gốc căn bản của hiện tượng lạm phát trong nền kinh tế.