Hiện nay, các chính phủ ở cả châu Âu và Mỹ đang xem xét việc tăng thuế, đặc biệt là đối với giới đầu tư, trong đó có đề xuất tăng thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá. Thêm vào đó là các đề xuất thay đổi cách tính thuế đối với khoản lợi nhuận mà các nhà đầu tư nhận được khi quản lý thành công danh mục đầu tư được các tổ chức lớn ủy thác.

Những đề xuất này đã làm dấy lên lo ngại trong cộng đồng đầu tư mạo hiểm. Thực tế cho thấy, việc áp dụng chính sách thuế cao hơn đối với các nhà đầu tư và doanh nhân - những người đang đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tài chính và nuôi dưỡng sự phát triển của thế hệ doanh nghiệp khởi nghiệp tương lai - dường như đang mâu thuẫn với chính mục tiêu thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng trưởng kinh tế mà các nhà hoạch định chính sách đang theo đuổi. Điều này được minh chứng rõ nét qua kinh nghiệm từ thị trường Mỹ: khi thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá tăng lên, nguồn vốn đầu tư chảy vào lĩnh vực startup đã sụt giảm một cách đáng kể.

Tuy nhiên, xét trong bối cảnh chính trị hiện tại, xu hướng tăng thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá dường như là một diễn biến khó tránh khỏi. Chính vì vậy, thách thức đặt ra cho các nhà hoạch định chính sách là làm thế nào để tận dụng được thời điểm này nhằm định hướng dòng vốn đầu tư mạo hiểm vào những lĩnh vực có thể tạo ra giá trị bền vững và thiết thực nhất cho xã hội. Liệu chúng ta có thể thiết kế một hệ thống thuế suất ưu đãi có chọn lọc, nhằm tiếp tục khuyến khích và thúc đẩy những hoạt động đầu tư mang tính đổi mới sáng tạo?

Chúng ta có thể xây dựng chính sách thuế hiệu quả hơn bằng cách tập trung vào việc thúc đẩy những hoạt động mang lại giá trị cho nền kinh tế. Hiện nay, các doanh nghiệp được hưởng ưu đãi thuế khi đầu tư vào nghiên cứu và phát triển vì hoạt động này được đánh giá là có lợi cho sự phát triển chung của nền kinh tế. Tương tự, việc áp dụng chính sách ưu đãi thuế cho ngành công nghiệp pin lưu trữ năng lượng không chỉ nhằm thúc đẩy tốc độ đổi mới công nghệ mà còn định hướng xu thế phát triển của ngành. Vậy tại sao chúng ta không áp dụng cách tiếp cận tương tự đối với chính sách thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá?

Một trong những phê bình đối với đầu tư mạo hiểm là việc tập trung quá nhiều vào các dự án "thu lợi nhanh" - những ứng dụng phần mềm đáp ứng nhu cầu doanh nghiệp hoặc người tiêu dùng. Một số ít công ty tiêu biểu trong lĩnh vực này đã mang lại lợi nhuận khổng lồ cho nhà sáng lập và nhà đầu tư. Điều này khiến các nhà đầu tư tập trung mạnh mẽ vào mảng phần mềm để tìm kiếm lợi nhuận nhanh chóng.

Nhận thấy điều này, các chính phủ đã khuyến khích cộng đồng đầu tư mạo hiểm (cùng các quỹ hưu trí đứng sau) tăng cường đầu tư vào các công ty công nghệ chuyên sâu - từ thiết kế máy tính lượng tử thế hệ mới đến phát triển công nghệ phóng vệ tinh. Những dự án này đòi hỏi vốn đầu tư lớn và thời gian thu hồi vốn dài hơn. Chính sách thuế có thể được sử dụng như công cụ để tạo sự cân bằng trong xu hướng đầu tư này.

Một số đề xuất cụ thể có thể được xem xét. Chẳng hạn, các doanh nghiệp được thành lập dựa trên công nghệ và sở hữu trí tuệ từ các trường đại học hoặc viện nghiên cứu quốc gia có thể được hưởng mức thuế thu nhập từ vốn ưu đãi, thấp hơn mức thông thường. Bên cạnh đó, để khuyến khích đầu tư dài hạn, các nhà đầu tư cam kết nắm giữ vốn trong thời gian dài hoặc tham gia vào các quỹ đầu tư có kỳ hạn dài cũng nên được hưởng các ưu đãi thuế tương tự.

Mặc dù việc thiết kế chi tiết các chính sách này cần được nghiên cứu kỹ lưỡng để tránh nguy cơ bị lợi dụng và lách luật, song việc áp dụng một chính sách tăng thuế thu nhập từ vốn đồng loạt là cách làm thiếu linh hoạt. Thay vào đó, các điều chỉnh giảm thuế có chọn lọc, được thiết kế phù hợp với từng đối tượng và lĩnh vực cụ thể có thể mang lại những tác động tích cực hơn nhiều cho nền kinh tế.

Cách tiếp cận này không phải là mới: các chính phủ từng điều chỉnh chính sách thuế đầu tư để thúc đẩy những hoạt động có lợi cho nền kinh tế và xã hội. Điển hình như Chương trình Đầu tư Doanh nghiệp (Enterprise Investment Scheme - EIS) của Vương quốc Anh được thiết lập năm 1994, khuyến khích khu vực tư nhân đầu tư vào doanh nghiệp trẻ thông qua chính sách miễn thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá. Tiếp nối thành công này, Chương trình Đầu tư Doanh nghiệp Khởi nghiệp (Seed Enterprise Investment Scheme - SEIS) ra đời năm 2012 nhằm thúc đẩy đầu tư vào startup, hướng dòng vốn vào các dự án đổi mới sáng tạo với kỳ vọng ươm mầm những Arm hay Deepmind tiếp theo. Hiệu quả của các chương trình này đã được chứng minh qua con số ấn tượng: hơn 4,400 doanh nghiệp tham gia EIS và 2,300 startup tham gia SEIS trong năm thuế gần nhất. Hiện nay, mô hình này có thể được nhân rộng và điều chỉnh để hỗ trợ các lĩnh vực ưu tiên khác của chính phủ, từ y tế, năng lượng sạch đến quốc phòng và an ninh.

Chúng ta cũng có thể học hỏi từ kinh nghiệm của Mỹ, nơi Đạo luật Việc làm 2017 được vận dụng để thu hút đầu tư vào các "khu vực cơ hội". Theo đó, các khoản đầu tư vào doanh nghiệp mới hoặc quỹ đầu tư tại những khu vực này được hoãn thuế từ lợi nhuận chênh lệch giá, thậm chí miễn thuế nếu duy trì đầu tư trên 10 năm.

Áp dụng cách tiếp cận tương tự tại các Khu vực Đầu tư của Vương quốc Anh có thể tạo động lực mạnh mẽ cho đầu tư vào các doanh nghiệp R&D - những mắt xích quan trọng trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo khu vực. Đây là thời điểm thích hợp để đề xuất những tư duy mới mà không làm phức tạp hóa hệ thống thuế hiện hành.

Đây là thời điểm thuận lợi để các nhà hoạch định chính sách xem xét toàn diện và cẩn trọng về các tiêu chí đầu tư mà các quốc gia đang hướng tới. Từ đó, có thể vạch ra lộ trình điều chỉnh chính sách thuế thu nhập từ vốn một cách có hệ thống, nhằm thúc đẩy những đổi mới sáng tạo mang tính đột phá - những yếu tố then chốt quyết định sự phát triển trong tương lai.